Πέμπτη 6 Ιουνίου 2013

Ποιος είναι ο σύγχρονος ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα σ΄ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον μάθησης ;


Παλαιότερα, που τα κοινωνικά φαινόμενα ήταν πολύ πιο απλά και τοπικά καθορισμένα, η εκπαίδευση έπαιζε πιο καθοριστικό ρόλο στην διαδικασία ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο ,ο ρόλος της ήταν περισσότερο κοινωνικοποιητικός - διαμορφωτικός και είχε χαρακτήρα καθαρά ανθρωποκεντρικό. Στις μέρες μας λόγω της σημασίας της οικονομίας στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών, η εκπαίδευση έχει χάσει τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα και μετατράπηκε σταδιακά σε όργανο της οικονομίας με έμφαση περισσότερο στην ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων με μετρήσιμα και εμπορεύσιμα χαρακτηριστικά..[1]
Τρεις είναι, οι ρόλοι που μπορεί να παίξει η εκπαίδευση στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Αυτοί είναι ο συμπορευτικός, ο πυροσβεστικός και ο μετασχηματιστικός..[2]
Το σχολείο οφείλει να είναι ο χώρος όπου οι μαθητές θα βρουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν την επέλαση της παγκοσμιοποίησης αλλά και να επιβιώσουν στην ανταγωνιστική αγορά .
Τα αποτελέσματα ερευνών για τις επιδόσεις των μαθητών προβάλλεται η άποψη ότι «επιτυχημένα» εκπαιδευτικά συστήματα θεωρούνται εκείνα που προχωρούν σταθερά προς την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και τονίζεται με επιτακτικό τρόπο η ανάγκη να ενθαρρύνονται οι μαθητές να επιδιώκουν τη μάθηση[3] .
Σε αυτό το περιβάλλον ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πολυδιάστατος ,καλούμενος να επιτελέσει ταυτόχρονα πολλούς επιμέρους ρόλους.

2.      Εννοιολογικές διευκρινίσεις και ορισμοί.
2.1 Παγκοσμιοποίηση
Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης αποτέλεσε αντικείμενο σοβαρών, δυσφημιστικών, αλλά και εγκωμιαστικών σχολίων. Η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται ως μια πληρέστερη ενσωμάτωση των χωρών και των λαών του κόσμου, η οποία προέκυψε από την τεράστια μείωση του κόστους μεταφοράς και επικοινωνίας και από την κατάρρευση των τεχνητών φραγμών στη ροή αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, γνώσης και ανθρώπων, διαμέσου των συνόρων.[4]
Στην τρέχουσα αντίληψη, η παγκοσμιοποίηση ταυτίζεται συχνά με τη διεθνή εξάπλωση των εταιριών, την αύξηση του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών επενδύσεων. Η παγκοσμιοποίηση πρέπει να ιδωθεί κυρίως ως έκφραση ενός συνόλου αλλαγών, όπως η ριζική τεχνολογική αλλαγή που αναδεικνύει την αύξηση της παραγωγικότητας, τη γνώση και την πληροφορία, η εκτεταμένη απελευθέρωση αγοράς προϊόντων, υπηρεσιών και μετακίνησης κεφαλαίων, οι σοβαρές μεταβολές στη λειτουργία του εθνικού κράτους και τέλος η τάση διάσπασης μεταξύ οικονομικού και κοινωνικού στοιχείου στη λειτουργία της κοινωνίας.[5] Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν κατά μια γενική έννοια, είναι ένα σύνολο φαινομένων και σχέσεων που διαμορφώνουν νέες δομές στο πεδίο των οικονομικών-κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων σε πλανητικό επίπεδο.[6]

2.2 Μάθηση
            Η μάθηση είναι ένα σύνθετο εσωτερικό βιολογικό και πνευματικό φαινόμενο που έχει μελετηθεί από διάφορους κλάδους της επιστήμης όπως ψυχολογία, παιδαγωγική, φυσιολογία, ιατρική, βιολογία και άλλοι. Οι διαδικασίες της μάθησης είναι τόσο ποικιλόμορφες και διαφορετικές, ώστε η ένταξη τους σε μία και μοναδική κατηγορία δεν μπορεί να είναι βάσιμη και πλήρης. Όπως  παρότι έχει διεξαχθεί πληθώρα σχετικών μελετών, η μάθηση παραμένει μια διαδικασία η οποία δεν έχει ερμηνευτεί και κατανοηθεί πλήρως και κατά τρόπο παραδεκτό από όλους, όσους ασχολούνται με αυτή.(Φλουρής, 2003)[7].
Ο Τριλιανός σημειώνει ότι υπάρχει μεγάλη διάσταση απόψεων μεταξύ των ερευνητών για τον προσδιορισμό της έννοιας της μάθησης. Κατά καιρούς, η μάθηση ορίστηκε ως δημιουργία υποκατάστατων ανακλαστικών (Pavlov), ως δοκιμή και πλάνη (Thorndike), ως επανάληψη μιας αντίδρασης μετά από θετική ενίσχυση (Skinner), ως ενόραση (Kohler), ως μίμηση προτύπου (Bandura), ως επεξεργασία των πληροφοριών (Neisser, Seymour, Gagné) και ως προσωπική ερμηνεία στις νεοαποκτηθείσες πληροφορίες (Maslow, Rogers). Έχοντας αυτό υπόψη και γνωρίζοντας ότι κανένας ορισμός της μάθησης δεν μπορεί να είναι ικανοποιητικός, ένας ορισμός που προτάθηκε από τον Kimble το 1980 μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικός: «Μάθηση είναι μια σχετικά σταθερή αλλαγή σε μια δυνατότητα της συμπεριφοράς, η οποία συμβαίνει ως αποτέλεσμα ενισχυμένης πρακτικής» (Τριλιανός τ. Α΄, 2003)[8].
Ένας άλλος ορισμός είναι του Gagné σύμφωνα με τον οποίο η μάθηση είναι η διαδικασία που υποβοηθά τους οργανισμούς να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους σε ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και με ένα μόνιμο τρόπο, έτσι ώστε η ίδια η τροποποίηση ή αλλαγή να μη χρειαστεί να συμβεί κατ’ επανάληψη σε κάθε νέα περίπτωση.(Gagné, 1985)[9]. [10]
Μάθηση είναι η διαδικασία στο πλαίσιο της οποίας το υποκείμενο αποκτά γνώσεις, δεξιότητες, συμπεριφορές και αξίες μέσα από γνωστικές διαδικασίες. [11]
Υποστηρίζεται σήμερα, ότι ο μαθητής μαθαίνει σύμφωνα μ’ αυτά που ήδη γνωρίζει, χρησιμοποιώντας τις προσωπικές του αντιλήψεις ή απόψεις. Αυτές οι προσωπικές απόψεις που καταγράφονται ως εναλλακτικές ιδέες, ή αναπαραστάσεις, ή προϋπάρχουσες ιδέες ή νοητικά μοντέλα, διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη μάθηση. Στη νέα αυτή θεωρία της μάθησης, που στηρίζεται στις προϋπάρχουσες ιδέες των μαθητών, όπου ο μαθητής εποικοδομεί τη γνώση (εποικοδομητισμός), τα μαθησιακά αποτελέσματα εξαρτώνται από το περιβάλλον μάθησης, τις στάσεις και τις αξίες του μαθητή. Η άποψη αυτή δέχεται ότι η γνώση είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα και δεν μπορεί να μεταδοθεί μέσω της γλώσσας και της διδασκαλίας. Συνεπώς οδηγούμαστε σε διαφορετικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία, σε αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα και επιφυλάσσει νέους ρόλους για το δάσκαλο και το μαθητή.[12]
Ο μαθητής, ο πολίτης του αύριο πρέπει να μάθει πώς να μαθαίνει να ερευνά, να συγκρίνει, να παρατηρεί και να ανακαλύπτει από μόνος του τη γνώση. Παράλληλα να είναι ο δημοκρατικός άνθρωπος που θα σέβεται τις γνώμες και τα δικαιώματα των συνανθρώπων του, θα συνεργάζεται αποδοτικά μαζί τους, ο κοινωνικός άνθρωπος που θα συζητά και θα αποδέχεται τον συνάνθρωπό του και θα συμμετέχει υπεύθυνα στην εύρυθμη λειτουργία της σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας.

2.3 Ρόλος
Πριν αναφερθούμε για το σύγχρονο ρόλο του εκπαιδευτικού, χρήσιμο θα ήταν να αποσαφηνίσουμε την έννοια «ρόλος». Με την έννοια «ρόλος»  εννοούμαι το σύνολο των προσδοκιών και της αναμενόμενης συμπεριφοράς ενός ατόμου, το οποίο κατέχει μια θέση μέσα σε μια ομάδα , και δεν  μπορούμε να νοήσουμε το ρόλο του εκπαιδευτικού αποσπασμένο από το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο, µέσα στο οποίο πραγματώνεται. [13](Ντούσκας Ν. Θ., 2005:95). Η κοινωνία, ωστόσο, μεταβάλλεται και μαζί της μεταβάλλεται και το σχολείο. Αυτές οι μεταβολές αντανακλώνται αναγκαστικά και στο ρόλο του εκπαιδευτικού. 

2.4 Εκπαιδευτικός
Το βασικό δρών πρόσωπο μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ο εκπαιδευτικός. Με τον όρο «εκπαιδευτικός» ορίζουμε  :
 αυτός που διδάσκει σε κάποια βαθμίδα της εκπαίδευσης, ιδίως στην προσχολική, τη στοιχειώδη ή τη μέση .[14] ή
«το σύνολο των επαγγελματιών που έχουν ως κύριο έργο τη διδασκαλία στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος. Συνεπώς, η χρήση του από τη μια σηματοδοτεί ένα επαγγελματικό χώρο και από την άλλη υπονοεί το αδιαίρετο και αδιαφοροποίητο του συγκεκριμένου χώρου» [15](Σταμέλος, 2001, σελ. 83).
Ο σύγχρονος ρόλος του εκπαιδευτικού επιβάλλει τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό. Η έννοια του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού συνδέεται στενά με την έννοια της αποδοτικότητας της διδασκαλίας.  Η εκπαίδευση είναι μια δαπανηρή επένδυση της κοινωνίας, των κοινοτήτων, των οικογενειών, και των ατόμων. Το ψηλό κόστος παροχής εκπαίδευσης και οι πιέσεις από τους εμπλεκόμενους  για αποτελέσματα στην εκπαίδευση, έγινε αιτία εστίασης της προσοχής σε θέματα ποιότητας της εκπαίδευσης. Το ζητούμενο είναι η ποιότητα του έργου που παράγεται μέσα σε μια τάξη (Παπανδρέου, 2001)[16].
Αναφερόμενοι στο ρόλο του εκπαιδευτικού, μπορούμε να πούμε ότι αυτός προσδιορίζεται από τις συνειδητές ή ασυνείδητες προσδοκίες και απαιτήσεις όλων των κοινωνικών ομάδων    και φορέων που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση  µε το σχολείο.  Οι κοινωνικές αυτές ομάδες εξελίσσονται και  μεταβάλλονται, µε αποτέλεσμα να  μεταβάλλεται και ο ρόλος του εκπαιδευτικού. [17](Ντούσκας Ν. Θ., 2005:95).
Ο εκπαιδευτικός οφείλει  να αποτελεί ολοκληρωμένη προσωπικότητα, καθώς δεν προσφέρει απλώς γνώσεις και μάθηση, αλλά διαμορφώνει την προσωπικότητα και το χαρακτήρα των μαθητών.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο, γίνεται ρόλος συμβουλευτικός, συνεργατικός, παρωθητικός στην κοινωνικογνωστική περιπέτεια των μαθητών [18](Κοσσυβάκη, 1997:263-264).

Βρισκόμαστε σε μια εποχή έντασης της γνώσης και της πληροφορίας. Η ίδια ταχύτητα με την οποία αναπτύσσεται η γνώση, συντελεί και στη γρήγορη παλαίωσή της (Μαυρογιώργος, 1993).[19] Το σχολείο, ανοικτό στις εξελίξεις και στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, στελεχωμένο με εκπαιδευτικούς παιδαγωγικά και διδακτικά άρτια καταρτισμένους.
Η μεν παγκοσμιοποίηση είναι πολύπλοκη και πολυσχιδής το δε σχολείο οφείλει να εναρμονίζεται με τις ποικίλες απαιτήσεις και τις υψηλές προσδοκίες της σύγχρονης κοινωνίας. Εάν μάλιστα ενδιαφερόμαστε για την ανάπτυξη στάσεων και αξιών, δεξιοτήτων και ικανοτήτων προς όφελος των μαθητών, καθώς επίσης και για την ενίσχυση του ρόλου των εκπαιδευτικών στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι, φαίνεται ότι το σχολικό σύστημα δεν είναι σε θέση μόνο του να επιτύχει την υλοποίηση τέτοιων στόχων. [20]
Το σχολείο επίσης οφείλει να είναι ο χώρος όπου οι μαθητές θα βρουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν την επέλαση της παγκοσμιοποίησης αλλά και να επιβιώσουν στην ανταγωνιστική αγορά που συχνά φαίνεται να ορθώνεται ενάντια στην προσπάθεια για την καθιέρωση μιας παγκόσμιας συναίνεσης σε ό,τι αφορά στα ανθρώπινα ενδιαφέροντα. (Osborn, 2001). [21]
Ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποδίδει μεγάλη σημασία στη δράση και καλλιεργεί την αγάπη για εργασία. Το σχολείο το βλέπει περισσότερο ως εργαστήριο, όπου τα παιδιά εργάζονται ως ομάδα μέσα σε μια ευχάριστη ατμόσφαιρα. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι ο παντογνώστης , η αυθεντία που προσφέρει γνώσεις για απομνημόνευση, αλλά ο συνεργάτης, ο βοηθός που διευκολύνει το μαθητή στην απόκτηση της γνώσης με έρευνα και προσωπική ανακάλυψη». [22](Τριλιανός τ. Α΄, 2003, 52)
Τέλος, θα θέλαμε να προσθέσουμε πως η γνώση των Θεωριών Μάθησης είναι χωρίς αμφιβολία, σημαντική για κάθε εκπαιδευτικό. Θεωρούμε πως χρέος του εκπαιδευτικού είναι να ενημερώνεται συνεχώς γύρω από τις εξελίξεις , να γίνει ο ίδιος μέλος του παγκοσμίου χωριού  ώστε να παίξει με επιτυχία τον σημαντικό ρόλο που του έχει ανατεθεί.




[1] Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ -  Μιλτιάδη Ερωτοκρίτου -Λάρνακα 15/ 01/08)
[2]  Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ - Μιλτιάδη Ερωτοκρίτου -Λάρνακα 15/ 01/08)  
[3]  Osborn, M. (2001) Constants and Contexts in Pupil Experience of Learning and Schooling: Comparing Learners in England, France and Denmark. Comparative Education, 37 (3), pp. 267-278..
[4] STIGLITZ EJ. Η μεγάλη αυταπάτη. Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2003
[5] Λαφονταίν Ο., Μύλλερ Κ., Μη φοβάστε την Παγκοσμιοποίηση, Εκδόσεις Πόλις, 2003, σελ. 7.
[6] Κοτζιάς Ν., Το ενεργητικό δημοκρατικό κράτος, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2004, σελ. 15.
[7] Φλουρής Γ. (2003). Σκέψεις για την αναζήτηση ενός πλαισίου επιμόρφωσης και δια βίου μάθησης των εκπαιδευτικών στην κοινωνία της γνώσης. Αθήνα: Ατραπός.
[8] Τριλιανός Θ. (2003). Μεθοδολογία της Σύγχρονης Διδασκαλίας, Α΄, & Β΄ τόμος. Αθήνα.
[9] Gagne R. (1985). The Conditions of Learning (4th ed.). N. York: Holt, Rinehart & Winston.
[10] Μ. Κασσωτάκης, Γ. Φλουρής (2001), Μάθηση και διδασκαλία τ. Β΄, Αθήνα: έκδοση συγγραφέων, σ. 17
[11] http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CE%B8%CE%B7%CF%83%CE%B7
[12] Από Ηλεκτρονικό περιοδικό   C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης- Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ - ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ
[13] Ντούσκας, Ν.Θ., 2005. Ευνοϊκές συνθήκες για τη σχολική μάθηση. Πρέβεζα
[14] ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ :  http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=εκπαιδευτικός&dq=
[15] Σταμέλος, Γ. (2001). Από τον εθνικό στον κοινοτικό εκπαιδευτικό; Τάσεις και προοπτικές για ένα επάγγελμα που αλλάζει. Στο ανθολόγιο: Ουζούνης, Κ., Καραφύλλης, Α. (επιμέλεια). Πρακτικά Συνεδρίου (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Σύλλογος Εκπαιδευτικών Α/Βάθμιας Εκπαίδευσης Αλεξανδρούπολης, Μάιος 2001), με θέμα: «Ο δάσκαλος του 21ου αιώνα στην ευρωπαϊκή ένωση» (σελ. 83-89). Ξάνθη: εκδ. Σπανίδη.
[16] ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, Α. (2001) Μεθοδολογία της διδασκαλίας, Αθήνα, Γρηγόρης, β΄ έκδοση
[17] Ντούσκας, Ν.Θ., 2005. Ευνοϊκές συνθήκες για τη σχολική μάθηση. Πρέβεζα.
[18] Κοσσυβάκη Φ., 1997. Κριτική επικοινωνιακή διδασκαλία. Εκδ. Gutenberg, Αθήνα.
[19] ΜΑΥΡΟΓΙΩΡΓΟΣ, Γ. (1993) Εκπαιδευτικοί και αξιολόγηση, Αθήνα, Σύγχρονη Εκπαίδευση.
[20] 20ο  συνέδριο η παιδεία στην αυγή του 21 ου  αιώνα- Παγκοσμιοποίηση και Εκπαίδευση -Διερεύνηση μιας Συνύπαρξης Αμαλία Α. ΥΦΑΝΤΗ
[21] Osborn, M. (2001) Constants and Contexts in Pupil Experience of Learning and Schooling: Comparing Learners in England, France and Denmark. Comparative Education, 37 (3), pp. 267-278.
[22] Τριλιανός Θ. (2003). Μεθοδολογία της Σύγχρονης Διδασκαλίας, Α΄, & Β΄ τόμος. Αθήνα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου